Dwucyfrowa inflacja jest obecnie jednym z najpoważniejszych problemów polskiej gospodarki. Szeroko widoczny wzrost cen dóbr i usług uderza w nasze kieszenie, a producenci muszą szukać różnych sposobów, aby ciąć koszty. Ma on jednak wiele przyczyn, co dla osób niezaznajomionych z problemem może wydawać się nieoczywiste.
Czy inflacja jest wywołana dodrukiem pieniądza?
Zapewne niejednokrotnie spotkałeś się ze stwierdzeniem, że inflacja jest skutkiem dodruku pieniądza przez bank centralny [w polskim przypadku przez Narodowy Bank Polski]. Ile jednak jest w tym prawdy? Okazuje się, że niewiele. Po pierwsze, inflacja nie jest jedynie skutkiem zbyt dużej podaży pieniądza w gospodarce [do czego odniosę się w dalszej części artykułu]. Po drugie, choć podaż pieniądza ma istotny wpływ na inflację, to nie spotykamy się ze zjawiskiem drukowania banknotów stuzłotowych na drukarkach HP, które następnie są zrzucane z nieba za pomocą helikopterów. Metody są zupełnie inne.
Wymiar monetarny – podaż pieniądza a inflacja
Milton Friedman, noblista z 1976 roku oraz czołowy przedstawiciel szkoły monetarystycznej, powiedział kiedyś, że „inflacja jest zawsze i wszędzie zjawiskiem pieniężnym”. I choć nie jest ona zawsze zjawiskiem pieniężnym, to podaż pieniądza jest istotnym determinantem wielkości inflacji. Posłużę się tu równaniem ilościowym, zwanym również równaniem Fishera:
M * V = P * Y
Gdzie:
M – podaż pieniądza w gospodarce
V – prędkość obrotu pieniądza
P – poziom cen
Y – produkt krajowy brutto
Co możemy z niego wyczytać? Przy stałej prędkości obrotu pieniądza i niezmienionym PKB [klauzula ceteris paribus, czyli przy innych czynnikach niezmienionych] wzrost podaży pieniądza skutkuje wzrostem poziomu cen (ΔM=ΔP).
Wymiar monetarny – działania banku centralnego
Bank centralny stosuje wiele sposobów na zmianę podaży pieniądza w gospodarce.
Możemy wyróżnić podejście ekspansywne, mające na celu zwiększenie podaży pieniądza, oraz restrykcyjne, niosące przeciwny skutek.
| Polityka ekspansywna | Polityka restrykcyjna |
| ↓wartości stóp procentowych | ↑wartości stóp procentowych |
| ↓stopy rezerwy obowiązkowej | ↑stopy rezerwy obowiązkowej |
| Skup papierów wartościowych przez bank centralny | Sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny |
Co jednak kryje się pod tymi pojęciami?
- Zmiana wartości stóp procentowych: najprościej mówiąc, stopy procentowe determinują koszt pożyczenia pieniądza. Przy wyższych stopach procentowych wzrasta koszt udzielania kredytu, przez co mniej osób jest skłonnych ubiegać się o niego.
- Zmiana stopy rezerwy obowiązkowej: stopa rezerwy obowiązkowej wyraża to, jaką część depozytów banki komercyjne muszą zdeponować w banku centralnym. Jednocześnie stanowi ona o tym, jaką część depozytów można przeznaczyć na udzielanie kredytów, czyli kreację pieniądza [mnożnik kreacji pieniądza równa się 1/stopa rezerw obowiązkowych].
- Operacje otwartego rynku: bank centralny, sprzedając swoje pieniądze, zmniejsza podaż pieniądza [ludzie, kupując papiery, pozbywają się pieniędzy], a skupując je, zwiększa ją [bank kupuje papiery w zamian za pieniądze].
Wymiar monetarny – polski bank centralny
Narodowy Bank Polski podejmuje liczne działania dezinflacyjne mające na celu opanowanie galopującej inflacji i sprowadzenie jej do celu inflacyjnego. Od początku roku 2022 podnoszone są stopy procentowe:
| Data obowiązywania | Stopa referencyjna | Stopa lombardowa | Stopa depozytowa | Stopa redyskontowa weksli | Stopa dyskontowa weksli |
| 2022-01-05 | 2,25 | 2,75 | 1,75 | 2,30 | 2,35 |
| 2022-02-09 | 2,75 | 3,25 | 2,25 | 2,80 | 2,85 |
| 2022-03-09 | 3,50 | 3,00 | 3,00 | 3,55 | 3,60 |
| 2022-04-07 | 4,50 | 5,00 | 4,00 | 4,55 | 4,60 |
| 2022-05-06 | 5,25 | 5,75 | 4,75 | 5,30 | 5,35 |
| 2022-06-09 | 6,00 | 6,50 | 5,50 | 6,05 | 6,10 |
| 2022-07-08 | 6,60 | 7,00 | 6,00 | 6,55 | 6,60 |
| 2022-09-08 | 6,75 | 7,25 | 6,25 | 6,80 | 6,85 |
Jak widać w powyższej tabeli, stopa referencyjna na przestrzeni 2022 roku wzrosła o 4,5 punktu procentowego z poziomu 2,25% do 6,75% (co stanowi trzykrotność stopy z początku roku).
Stopa rezerw obowiązkowych aktualnie wynosi 6,75%, co oznacza, że mnożnik kreacji pieniądza wynosi 14,8.
NBP opiera swoje operacje otwartego rynku na emisji 7-dniowych bonów pieniężnych.
Wymiar fiskalny – inflacja wywołana wydatkami
Rząd Polski (która jest krajem rozwiniętym) przeznacza wiele środków na wsparcie obywateli poprzez różne dodatki i świadczenia. „Rodzina 500+”, „13-emerytura” czy „dodatek węglowy” to tylko niektóre z szeroko pobieranych świadczeń. Odchodząc od ideologicznego sensu istnienia tych dodatków należy powiedzieć o ich cenie. Roczny koszt programu „Rodzina 500+” wynosi 41 mld zł, „13-emerytury” 11 mld zł, a „dodatku węglowego” aż 11,5 mld zł. Są to ogromne pieniądze wpompowane w gospodarkę, które niewątpliwie zwiększają podaż pieniądza.
Wymiar fiskalny – czy wzrost płac sprawia, że żyje się gorzej?
Na pierwszy rzut oka odpowiedź jest oczywista. Zarabiamy więcej, możemy więcej kupić, zwiększa się nasz poziom życia. Należy jednak przywołać równanie Fishera. Jeżeli wzrost płac nie jest równoległy ze wzrostem wydajności [czyli ΔM >ΔY], to nieunikniony jest wzrost cen.
Wymiar cen surowców – dlaczego wzrost cen ropy skutkuje wzrotem ceny jabłek?
Dlaczego wzrost cen ropy miałby skutkować wzrostem ceny jabłek? Są to przecież skrajnie różne dobra. Nie podlewamy przecież jabłoni paliwem, a pracownicy rafinerii nie otrzymują wypłaty w jabłkach. Jednak w erze globalizacji i wzajemnych powiązań zwiększa się zależność cen dóbr. Jabłka muszą być transportowane, do czego potrzebna jest ropa. Wzrost cen ropy powoduje wzrost cen transportu, a to z kolei przyczynia się do wzrostu cen jabłek. Można by w nieskończoność wymieniać tego typu zależności, jednak celem było ukazanie znaczenia cen surowców.
Wymiar cen surowców – jak wojna na Ukrainie wpłynęła na globalne ceny surowców?
24 lutego 2022 roku Federacja Rosyjska zaatakowała Ukrainę, co oprócz wielu ofiar oraz oburzenia opinii międzynarodowej doprowadziło do wzrostu cen surowców.
To tylko niektóre z surowców, których ceny wzrosły po wybuchu wojny. Doprowadziło to do wzrostu cen na każdym etapie produkcji, a w konsekwencji do zwiększenia ceny dobra finalnego.
Podsumowanie
Inflacja nie bierze się znikąd. Jest ona konsekwencją zarówno polityki fiskalnej rządu, podejścia banku centralnego oraz czynników zewnętrznych, na które państwo nie ma wpływu.
Skutecznym sposobem na walkę z nią jest podnoszenie stóp procentowych. Niewykluczone, że inflacja pozostanie z nami na dłużej, a jej skutki będą jeszcze bardziej odczuwalne.
Autor: Stanisław Krawczyk
