Napędzać gospodarkę możemy na dwa sposoby: poprzez stymulację wydatkową (napędzanie inwestycji, konsumpcji lub wydatków rządowych) lub dochodową (zwiększanie płac, rent i zysków). Na przestrzeni ostatniego stulecia ekonomiści różnych szkół rywalizowali ze sobą w celu znalezienia optymalnego podejścia do stymulacji gospodarki.
STYMULACJA WYDATKOWA
Aby zobrazować istotę stymulacji wydatkowej można posłużyć się modelem AD-AS [Model zagregowanej podaży i zagregowanego popytu].
AS – zagregowana podaż
AD – zagregowany popyt
P – poziom cen
Y – dochód narodowy
Co jednak składa się na zagregowany popyt?
Są to: Konsumpcja [C], Inwestycje [I], Wydatki rządowe (bez transferów) [G], Eksport netto (Eksport – Import) [NX].
Jeżeli zwiększymy wartość którejś ze zmiennych, przesuniemy krzywą AD w prawo.
Zmiana konsumpcji: Na konsumpcję składa się konsumpcja autonomiczna (czyli taka, która jest niezależna od dochodu) [Ca] oraz konsumpcji zależnej od dochodu dyspozycyjnego ludności [Yd]. Ta druga determinowana jest Krańcową Skłonnością do Konsumpcji [KSK], czyli chęcią jednostki do konsumowania dochodu. Ogólny wzór konsumpcji możemy zapisać jako: C = Ca + KSK*Yd.
Aby zwiększyć konsumpcję należy zwiększyć dochody ludności. Można to osiągnąć poprzez zmniejszenie podatków (zmniejszenie stopy podatkowej), oraz zwiększanie transferów, czyli środków pieniężnych które ludność otrzymuje od rządu (programy socjalne, dopłaty, zasiłki itd.).
Zmiana inwestycji: W teorii ekonomii znajdziemy wzmiankę, że inwestycje są ujemnie skorelowane ze stopą procentową. Ma to sens, jeśli założymy, że inwestycje są finansowane z kredytów: im droższy kredyt, tym mniej opłacalna inwestycja. Niemniej istnieją kraje takie jak Polska, gdzie inwestycje nie są finansowane przez kredyt krajowy, czyli są niewrażliwe na krajowe stopy procentowe. W takiej sytuacji inwestycje są finansowane z oszczędności krajowych lub z kapitału zagranicznego, opartego na oszczędnościach lub kredycie zagranicznym. Innym czynnikami wpływającymi na inwestycje są czynniki infrastrukturalne: poziom skomplikowania systemu podatkowego, czy wysokość tzw. Klinu podatkowego.
Wydatki rządu: Są one ustalane przez władze państwowe i są związane z wielkością budżetu państwa oraz jednostek samorządowych. W niektórych krajach postulowana jest teoria tzw. Małego budżetu lub budżetu mikro, zakładająca minimalny udział wydatków rządowych w gospodarce. Takie podejście jest oparte o efekt Ricardo-Barro, zakładający brak wpływu wydatków rządowych na PKB, poprzez całkowity efekt wypierania i całkowitą zamianę wydatków rządowych w oszczędności. Z drugiej strony ekonomiści Keynesowcy postulują tzw. Efekt mnożnikowy wydatków rządowych, polegającym na większym niż proporcjonalnym wzroście zagregowanego popytu w wyniku wzrostu wydatków rządowych.
Konsumpcja: Należy zwrócić uwagę na dwie kwestie: wzrostu dochodów ludności, oraz obniżek cen produktów skutkujących wzrostem wartości popytu. Konsumpcja jest determinowana za pomocą skłonności do konsumpcji, obrazującej preferencję jednostki do konsumpcji i oszczędności. Im niższy poziom dochodu jednostki, tym bardziej będzie ona preferować dany sposób zarządzania swoimi środkami. Z perspektywy ekonomii wydatkowej oszczędności są bezużyteczne, dlatego ekonomiści Keynesowcy postulowali tzw. Teorię konwergencji, zakładającą, że w długiej perspektywie wszystkie gospodarki osiągają ten sam poziom rozwoju gospodarczego.
Dochody budżetu państwa, a stan gospodarki
Rozważania na temat tego czy dochody państwa stymulują gospodarkę warto rozpocząć od zobrazowania sobie wielkości związanych z budżetem państwa. Przykładowo wpływy do budżetu państwa w roku 2020 wynosiły ponad 500 miliardów złoty. Do tego aż 36,6% wpływów pochodzi z podatku od towarów i usług. Pozostałe wartości opisuje poniższa grafika:
Skoro jak to powiedział Benjamin Franklin “Na tym świecie pewne są tylko śmierć i podatki.” sprawdźmy czy na podstawie badań ekonomicznych jesteśmy w stanie odnaleźć pozytywny wpływ owego narzędzia na gospodarkę.
Podatki płacimy obecnie na każdym polu naszego życia. Gdy zarabiamy pieniądze – płacimy podatek dochodowy, z kolei gdy wydajemy pieniądze – płacimy podatek od towarów i usług, czy też akcyzowy przy konkretnych wyrobach luksusowych.
Na podatki należy patrzeć dwojako, ponieważ chociaż zwiększają one dochody budżetu państwa, to obniżają one dochody gospodarstw domowych, czyli inaczej zwyczajnych podatników. Państwo za uzyskane wpływy z teorii powinno wypełniać 4 podstawowe funkcje:
- alokacyjną
- regulacyjną
- stabilizacyjną
- redystybucyjną
Nierówności dochodowe, a efektywny rynek
Wspomniana funkcja redystrybucyjna, którą państwo pełni poprzez pozyskiwanie dochodów budżetowych, a co za tym idzie zmniejszanie dochodów konkretnych podmiotów, przyczynia się w istotnym stopniu do wyrównywania nierówności dochodowych w społeczeństwie.
W każdym państwie zawsze będą istnieć grupy zarówno bogatsze, jak i biedniejsze, co w ogólnym ujęciu wpływa to pozytywnie na rozwój gospodarczy w kraju w ujęciu stymulacji wydatkowej (biedniejsze jednostki mają wyższą skłonność do konsumpcji).
Podejście związane z pozytywnym oddziaływaniem nierówności dochodowych reprezentują radyklane nurty ekonomii dochodowej. Powołując się na ekonomistów takich jak Aghion, Carol- li, García-Peñalosa (Austryjacka Szkoła Ekonomii) możemy wyróżnić 3 podstawowe powody dla których tak się dzieje:
- osoby bogatsze są bardziej skłonne do oszczędzania niż osoby biedne, co wpływa na możliwości inwestycyjne w gospodarce
- jedynie dobrze skoncentrowane bogactwo, czyli takie utrzymywane przez konkretny podmiot jest w stanie finansować, np. budowy nowych obiektów produkcyjnych
- polityka wyrównywania nierówności może zmniejszać motywację do pracy pojedynczych osób
Jednak co się dzieje, gdy nierówności dochodowe są zbyt duże?
Nurty ekonomii politycznej oraz ekonomii rozwoju podkreślają wady związane z dużym rozwarstwieniem dochodowym w społeczeństwie, które przekłada się na zahamowany rozwój całej gospodarki. Owe zjawisko jest tym bardziej pogłebione jeżeli owe nierówności wynikają z czerpania przez pewne podmioty, np. monopole, przeważąjącej renty ekonomicznej odbierając w ten sposób część majątku “normalnym” osobom. W ujęciu makroekonomicznym teorie takie jak krzywa słonia (obrazująca wpływ globalizacji na nierównośći dochodowe, gdzie najwięcej na globalizacji zyskują najbogatsi oraz gospodaki rozwijające, a tracą gospodarki rozwinięte oraz najbiedniejsze), czy odwrócona krzywa Kuznetsa (według której we współczesnej gospodarce wzrost gospodarczy oznacza wzrost nierówności dochodowych), determinują kształt współczesnej gospodarki światowej, jako sprzyjającej nierównościom dochodowym.
Państwo odpowiednio regulując politykę fiskalną oraz umiejętnie spełniając funkcję redystrybucyjną jest w stanie stymulować wzrost gospodarczy poprzez zarówno na swoje dochody budżetowe, jak i na dochody prywatne. Warto jednak mieć na uwadze, że nie ma wprost złotego środku na kwestię nierówności dochodowych i jak to mawiają ekonomiści – to zależy.
