Czym jest prawo autorskie?
Prawo autorskie to gałąź prawa cywilnego, która jest ogółem praw przysługujących twórcy utworu. Zapewnia twórcy prawo do decydowania o sposobie korzystania z utworu i czerpania z niego korzyści.
Prawo autorskie dzieli się na:
- prawo osobiste (prawo niezbywalne)
- prawo majątkowe (prawo zbywalne)
- prawa pokrewne
Prawami autorskimi objęte są między innymi: filmy, muzyka, fotografie, książki, piosenki, plakaty, przedstawienia teatralne, projekty architektoniczne. Co ciekawe, utwór nieskończony również podlega prawu autorskiemu!
Autorem, podlegającym prawu autorskiemu, musi być osoba z odpowiedzialnością prawną. W Polsce prawo autorskie jest opisane w ustawie z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Zgodnie z nią prawa majątkowe obowiązują od powstania dzieła, a upływają po 70 latach od śmierci twórcy – później są ogólnodostępne.
Jeśli utwór został stworzony przez wielu twórców – prawa majątkowe upływają 70 lat po śmierci ostatniego z współtwórców. Tymczasem prawo autorskie jest niezbywalne i przysługuje nawet po śmierci autora/autorów.
Obraz “Mona Lisa” Leonarda da Vinci został namalowany w 1503 roku, a więc jego prawa majątkowe już dawno wygasły. Co za tym idzie – przerabianie go jest całkowicie legalne. Motyw ten sprzyja obecnie wielu artystom.
Tymczasem prawa autorskie do “Mona Lisy” Salvadora Dali – (wzorowanej na pracy Leonarda da Vinci), wygasną dopiero w 2060 roku, ponieważ artysta zmarł w 1989.
Przejście majątkowe praw autorskich
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, to:
1) autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy;
2) nabywca autorskich praw majątkowych może przenieść je na inne osoby, chyba że umowa stanowi inaczej.
Sprzedaż praw autorskich
Prawo autorskie majątkowe podlega sprzedaży, w przeciwieństwie do prawa autorskiego osobistego.
Dziedziczenie prawa autorskiego
Prawo autorskie majątkowe podlega dziedziczeniu, w przeciwieństwie do osobistego. Przykładem korzystania z odziedziczonych praw autorskich może być Małgorzata Niemen, spadkobierczyni praw autorskich po Czesławie Niemenie. Wytoczyła ona szereg procesów osobom lub instytucjom wykorzystującym jego utwory bez licencji spadkobierców.
Samplowanie
Polega na wykorzystaniu fragmentu nagrania muzycznego (sampla), jako elementu nowo utworzonego utworu:
- W latach 70. wraz z rozwojem technologicznym pojawiły się pierwsze problemy prawne dotyczące wykorzystywania fragmentów cudzych nagrań.
- W latach 80. nie było to już przyjmowane jedynie jako plagiat
- Technika samplingu przyczyniła się do powstania gatunków muzycznych, takich jak hip-hop czy czy trip-hop, które korzystały/korzystają z już stworzonych utworów.
- Aby legalnie samplować należy uzyskać zezwolenie od: twórcy utworu, artysty (wykonawcy), producenta fonogramu (wytwórni, która wydała utwór).
Dozwolony użytek osobisty
Wyłącznie osoby fizyczne mogą korzystać z rozpowszechnionego utworu dla własnego użytku prywatnego, mogą go zwielokrotniać, przerabiać lub rozpowszechniać wśród osób pozostających w związku osobistym
