W świecie finansów niektóre historie wyróżniają się nie tylko skalą oszustwa, ale także jej odważnym charakterem. Wśród głośnych skandali, to historia Enronu z 2001 roku wciąż wzbudza zdumienie wśród społeczeństwa głównie jako przykład perfekcyjnie zaplanowanego i wykonanego oszustwa, które zdawało się nie znać granic.
W jaki sposób ten spektakularny upadek stał się symbolem moralnego upadku, manipulacji rachunkowością i braku etyki?
O Enronie słów kilka
Enron był amerykańskim przedsiębiorstwem energetycznym założonym w roku 1985 przez Kennetha Lay’a z siedzibą w Houston w stanie Teksas. Powstało jako wynik połączenia się ze sobą dwóch firm, których domeną był transport gazu ziemnego. Mowa tutaj o Houston Natural Gas oraz Internorth.
Powstała w ten sposób spółka zajmowała się, podobnie jak tworzące ją przedsiębiorstwa, sprzedażą gazu oraz energii elektrycznej. Już 9 lat po jego powstaniu, w 1994r., spółka weszła na rynek europejski. Ekspansja nie zatrzymała się jednakże na Europie. w 1999r. Enron umożliwił handel na skalę światową, a to wszystko dzięki stworzeniu przez niego platformy EnronOnline.
Tak szybki rozwój firmy pozwolił na zwiększenie przychodów z 9 milionów w roku 1995 do ok. 100 w 2000r. i zatrudniając blisko 22 000 pracowników. Sam Enron w tym samym roku zajął 22. miejsce jako najlepsza firma w Ameryce według Fortune. Ten sam magazyn mianował korporację tytułem najbardziej innowacyjnej przez 6 lat z rzędu.
Pod koniec 2001 roku wyszło na jaw, że tak dobra kondycja finansowa była wynikiem oszustwa rachunkowego, które obecnie jest znane jako „Enron Scandal”.
Chwila przed oszustwem
Jak zostało pokazane wyżej, Enron w krótkim czasie stał się liderem w swojej branży. Spółka miała także zebrać liczbę 33 firm partnerskich. Niemniej jednak problemem był fakt, iż nikt nie zainteresował się na tyle, aby sprawdzić dokładnie skąd Enron posiada tak wysokie zyski oraz, czy są one w ogóle możliwe do osiągnięcia.
Wykres 1. „Raportowane przychody Enronu w porównaniu z innymi, podobnymi wielkościowo spółkami”
źródło: https://dnarynkow.pl/najwieksze-przekrety-gieldowe-w-historii-enron/
Jak można zauważyć, Enron, pomimo mniejszej ilości zatrudnionych osób w prawie wszystkich konkurencyjnych spółkach, był liderem jeśli chodzi o przychód. Wiodącym problemem, dla którego nikt się tym nie zainteresował, był fakt, iż każdy na Enronie zarabiał – czy to pracownicy, czy zarząd, inwestorzy.
Czarny wtorek Enronu, czyli 16 października 2001r.
Świetność Enronu zakończyła się wraz z dniem 16 października 2001r., gdy to spółka zaprezentowała swoje wyniki finansowe za III kwartał owego roku. Każdy spodziewał się, że wyniki odzwierciedlą deklarowaną świetność spółki.
Enron w sprawozdaniu zaprezentował jednakże zamiast zysku, stratę w wysokości 618 mln dolarów.
W tym miejscu pojawiło się pytanie, w jaki sposób Enron mógł zaprezentować tak wysoką stratę, skoro deklarował wysokie przychody każdego roku? W jaki sposób audytor nic nie zauważył?
Kluczem do tego był audytor Enronu, firma audytorska Arthur Andersen, znana jako jedna z większych i potężniejszych w świecie audytu – należała ona do tzw. „Wielkiej Piątki”. Audytor miał nie spełniać swoich podstawowych funkcji, co ułatwiało stosowanie kreatywnej księgowości.
Oszustwa Enronu – na czym polegały?
Spółki specjalnego przeznaczenia (SPV)
Enron wykorzystywał tworzenie tzw. spółek celowych (specjalnego przeznaczenia). Jak z samej nazwy wynika, są one powoływane do realizacji konkretnego celu. Istotne w tym miejscu jest podkreślenie, iż funkcjonowanie takiej spółki jest ograniczone w czasie, co oznacza, że po spełnieniu celu jej stworzenia, spółka taka zostaje zamknięta.
W przypadku Enronu spółki te tworzone były w celu sprzedania im swoich nierentownych, zadłużonych, a więc nieopłacalnych aktywów. W ten sposób Enron w swoim posiadaniu miał tylko rentowne składniki majątku, a ponadto zarabiał na sprzedaży do SPV tych „gorszych”.
W tym wszystkim miał pomagać audytor spółki, Arthur Andersen. Jego rola polegała na rzekomym usuwaniu dowodów o zachodzeniu takowych transakcji. Cena akcji Enronu, dzięki takiemu działaniu, miała odnotować wzrost z 30 dolarów (1988r.) do ok. 80 w 2001r.
Mark-to-Market (MTM)
Metoda Mark-to-Market to metoda stosowana w rachunkowości, w której aktywa są księgowane według ich obecnej wartości rynkowej. Na takie rozwiązanie pozwoliła w 1992r. Komisja Giełdy i Papierów Wartościowych (SEC).
Enron wykorzystał wprowadzenie oficjalnej zgody na to, aby ukryć swoje straty. Wartość godziwa ma bowiem tę wadę, że jest ona trudna do ustalenia i dlatego też uznawana jest jako podatną na subiektywne interpretacje. W tym miejscu ponownie audytor, wcześniej wspomniana firma Arthur Andersen, pomogli Enronowi uznając prognozowane zyski za rzeczywiste. Dzięki temu wartość wycenianego składnika aktywów była sztucznie zawyżana, pokazując w sprawozdaniach finansowych spółki nieskazitelność i świetność, a nie rzeczywistość.
SPV i kredyty
Wcześniej wspomniane spółki specjalnego przeznaczenia (SPV) Enron wykorzystywał także w innych celu, aniżeli sprzedaż nierentowych aktywów, bo do pozyskiwania pieniędzy z kredytów zaciąganych przez SPV. Gwarancją spłaty owych kredytów była gwarancja samego koncernu.
W jaki sposób? Enron część swoich zyskownych akcji przekazywał do spółek SPV, które brały w bankach kredyty pod zastaw wspomnianych aktywów. Banki nie miały powodu, aby odmówić na wniosek – w końcu akcje zyskiwały na wartości, a także nic nie wskazywało na to, aby Enron miał problemy finansowe – wręcz przeciwnie.
Upadek Enronu
Po ujawnieniu oszustw finansowych, pozycja Enronu gwałtownie spadła na skutek wyprzedaży akcji spółki – wartość 1 akcji spadła z około 90 USD do kilku centów.
Wykres 2. „Cena akcji Enronu styczeń 2000r. – grudzień 2002r.”
źródło: https://dnarynkow.pl/najwieksze-przekrety-gieldowe-w-historii-enron/
Oskarżono zarząd oraz członków rady dyrektorów o oszustwa finansowe oraz działania przestępcze. Przewodniczący rady dyrektorów i założyciel, Kenneth Lat, został uznany winnym sześciu zarzutom oszustwa i konspiracji oraz czterem oszustwa bankowego – zmarł on jednakże zanim wyrok został wydany. Najwyższy wyrok otrzymał Jeffrey Skilling, gdyż skazano go na 24 lata za udowodnione 19 zarzutów – w tym za konspirację, wykorzystywanie poufnych informacji podczas transakcji na rynku kapitałowym czy oszustwo.
Firma audytorska, Artur Andersen, została oskarżona o fałszowanie sprawozdań finansowych i pomoc w ukrywaniu długów. W roku 2002 zgodzili się oni na zawieszenie części praw i licencji do audytów.
Skutki oszustwa Enronu
Afera Enronu była niezaprzeczalnie jednym z największych skandali finansowych nie tylko w historii Stanów Zjednoczonych, ale i całego świata.
Wyciągnięcie wniosków z oszustwa Enronu było kluczowe dla umożliwienia ponownego prawidłowego funkcjonowania rynków finansowych i kapitałowych. W roku 2002 Kongres Stanów Zjednoczonych przyjął ustawę Sarbanesa-Oxley, na mocy której wprowadzona została ścisła regulacja i kontrola nad rachunkowością i sprawozdawczością firm, aby zapobiec podobnym oszustwom.
Zwiększony został także i nadzór nad korporacjami przez organy regulacyjne i agencje rządowe, a wiele firm zdecydowało się na przeglądu swoich praktyk zarządzania, etyki czy kultury organizacyjnej. Pod względem społecznym, upadek jednej z największych firm energetycznych na świecie, doprowadził do utraty miejsc pracy dla tysięcy pracowników oraz strat finansowych dla inwestorów. Ponadto zaszkodzono reputacji nie tylko tej korporacji, ale ogólnie firmom działającym na giełdzie. Inwestorzy stracili bowiem zaufanie do samego procesu i istoty raportowania finansowego, co zaś wpłynęło na rynek kapitałowy.
Podsumowanie
Afera Enronu z 2001 roku stanowiła kamień milowy w historii korporacji i rynków finansowych Stanów Zjednoczonych. Jej wpływ na świat biznesu i regulacje finansowe jest nadal odczuwalny.
Jednak afera Enronu to także przypomnienie, że niezależnie od ilości regulacji i kontroli, etyka i uczciwość pozostają kluczowe. To, co się stało w Enronie, było głównie wynikiem braku moralności i uczciwości w zarządzaniu firmą. Dlatego ważne jest, aby korporacje zdawały sobie sprawę, że obok zysków i wzrostu wartości akcji, muszą również dbać o swoją reputację i społeczną odpowiedzialność.
Skandal Enronu to także przestroga dla świata biznesu i podkreślenie tego, iż wartość zaufania i uczciwości jest bezcenna i nie ma w niej miejsca na oszustwa, manipulacje czy nieetyczne praktyki.
Źródła:
- https://dnarynkow.pl/najwieksze-przekrety-gieldowe-w-historii-enron/
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Enron
- http://restrukturyzacja.pl/2017/11/13/skandal-enron-czyli-jedna-najwiekszych-upadlosci-swiecie/
- https://subiektywnieofinansach.pl/enron-20-rocznica-upadku-co-inwestorzy-wyciagneli-z-tej-nauczki/
- https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&ved=2ahUKEwiioLGDuLGBAxX2h_0HHaK5DiIQFnoECCAQAQ&url=https%3A%2F%2Fstrefainwestorow.pl%2Fstrefa-global-market%2Frynki-zagraniczne%2Fenron-lehmanbrothers-ftx-spekulacja&usg=AOvVaw26tC6rHCuhrc27llpMFWKE&opi=89978449
- https://kruczek.pl/spolka-celowa/
- https://www.pbsg.pl/biznes-i-etyka-zakonczenie-procesu-enronu/
